Ένα οδοιπορικό στην Κεντρική Ασία, εκεί όπου τα εντυπωσιακά τοπία συνδυάζονται με τα μνημεία του μακρινού παρελθόντος.
Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα οδικά ταξίδια στο Ουζμπεκιστάν είναι το ταξίδι στην περιοχή Surkhandarya, στη νότια περιφέρεια του Ουζμπεκιστάν, η οποία συνδυάζει την απίστευτη ομορφιά του φυσικού τοπίου με τα μνημεία του μακρινού παρελθόντος όπως υπαίθρια μουσεία, βουδιστικούς ναούς και ερείπια αρχαίων οικισμών. Από την αρχαιότητα η Surkhandarya συνέδεε τις αρχαίες πόλεις της Σογδιανής, της Βακτριανής και την Ινδία. Από εδώ πέρασε ο Μέγας Αλέξανδρος και ο Τζένγκις Χαν.
Σημαντική και πιο παλιά πόλη της περιοχής αυτής είναι το Τερμέζ. Έτσι λοιπόν, καθώς βρισκόμαστε στη Σαμαρκάνδη αποφασίζουμε να νοικιάσουμε ένα αυτοκίνητο με οδηγό και να επισκεφθούμε το Termez που βρίσκεται 390 χλμ. νότια του Ουζμπεκιστάν, στα σύνορα με το Αφγανιστάν. Φεύγουμε λοιπόν την επόμενη μέρα το πρωί για Termez με ενδιάμεσο σταθμό την πόλη Shakhrisabz, τη γενέτειρα του Ταμερλάνου. Η απόσταση από Σαμαρκάνδη για Shakhrisabz είναι κοντά στα 90 χλμ. Περνάμε από τους πρόποδες του βουνού Aaqrafshan. Η διαδρομή είναι όμορφη με εντυπωσιακά τοπία να προβάλλουν σε κάθε στροφή του δρόμου.
Φτάνουμε στο πέρασμα Kitob (Takhta-Karacha) στα 1.600 μ. Από εδώ περνούσαν τα καραβάνια του Δρόμου του Μεταξιού, όπως και ο στρατός του Μεγάλου Αλεξάνδρου για να πάει από την «Αλεξάνδρεια την επί του Ώξου» (Τερμέζ) στην αρχαία Μαρακάντα (Σαμαρκάνδη). Στον δρόμο μας συναντάμε μια υπαίθρια αγορά με πάγκους γεμάτους από βότανα του βουνού και μέλι, ενώ λίγα μέτρα πιο κάτω, μαγειρεύουν σε πήλινους φούρνους αρνί που είναι τοπικό, παραδοσιακό πιάτο, το αγαπημένο φαγητό του Ταμερλάνου.
Κάνουμε μια στάση για να θαυμάσουμε την υπέροχη θέα του βουνού. Κάτω χαμηλά βλέπουμε τον δρόμο που θα ακολουθήσουμε να ελίσσεται μέσα στις καταπράσινες πλαγιές του βουνού. Το σκηνικό είναι υπέροχο και το απολαμβάνουμε.
Μετά από μιάμιση ώρα περίπου φτάνουμε στο Shakhrisabz. Η πόλη έχει μια λαμπρότητα, ίσως επειδή προοριζόταν να γίνει πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας του Ταμερλάνου που τελικά όμως έγινε η Σαμαρκάνδη. Υπάρχουν πολλά αξιοθέατα που χτίστηκαν επί βασιλείας του Τιμούρ τον 14ο αιώνα μ.Χ. Όλα είναι συγκεντρωμένα στο ιστορικό κέντρο της πόλης, το οποίο ανήκει και αυτό στα μνημεία της παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO.
Εμείς, πρόκειται να επισκεφθούμε το παλάτι Ak Saray, στις τεράστιες πύλες του οποίου φωτογραφίζονται σήμερα νύφες ντυμένες με κατάλευκα νυφικά και τιάρες. Πάμε στον οικογενειακό τάφο της Τιμουριδικής δυναστείας Dorus Saodat, που σημαίνει «έδρα της δύναμης» και στον οποίο θάφτηκε ο μεγαλύτερος και πιο αγαπητός γιος του Τιμούρ, Jahangir, ο οποίος πέθανε μετά από πτώση από άλογο σε ηλικία 20 χρόνων. Στη νοτιοδυτική γωνιά του κήπου βρίσκεται το τζαμί Kok Gumbaz, που χτίστηκε από τον εγγονό του Ταμερλάνου, Ulugh Beg.
Καθόμαστε για λίγη ώρα έξω στον κήπο, πίνουμε ένα τσάι και στη συνέχεια αναχωρούμε για Τερμέζ. Σ ’όλη τη διαδρομή, μέχρι να φτάσουμε, τα βουνά εναλλάσσονται με πεδιάδες. Φτάνουμε αργά το απόγευμα. Το βράδυ βγαίνουμε για φαγητό σ’ ένα εστιατόριο που μας έχουν προτείνει από το ξενοδοχείο, το οποίο βρίσκεται 13 χλμ. έξω από την πόλη, δίπλα στον Ωξο ποταμό, μέσα σ’ ένα καταπράσινο πάρκο. Λόγω βροχής, αναγκαζόμαστε να μεταφερθούμε σε μια γιούρτα (σκηνή) για να συνεχίσουμε το δείπνο μας που αποτελείται από ψάρι αλιευμένο από το ποτάμι και Plov που είναι το εθνικό φαγητό του Ουζμπεκιστάν.
Η πόλη Τερμέζ βρίσκεται στα νότια σύνορα του Ουζμπεκιστάν με το Αφγανιστάν, στη δεξιά όχθη του ποταμού Amu Darya. Θεωρείται μια από τις αρχαιότερες πόλεις της Κεντρικής Ασίας. Η σύγχρονη πόλη ιδρύθηκε τον 14ο αιώνα. Το παλιό Τερμέζ (Old Termez), που βρίσκεται 5 χλμ. βορειοδυτικά της σύγχρονης πόλης, καταστράφηκε ολοσχερώς από τους Μογγόλους του Τζένγκις Χαν, το 1220.
Το Τερμέζ, αν εξαιρέσουμε το Αρχαιολογικό Μουσείο, δεν έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Η περιοχή όμως γύρω από την παλιά πόλη είναι διάσπαρτη με ενδιαφέρουσες αρχαιολογικές τοποθεσίες. Το Τερμέζ συνδέεται με τρία γεγονότα: α) Ίδρυση της «Αλεξάνδρειας της επί του Ώξου» από τον Μ. Αλέξανδρο το 329 π.Χ. β) Κέντρο πρώιμου βουδισμού 1ος–2ος αιώνα μ.Χ. και γ) Βάση στρατιωτικών επιχειρήσεων της Σοβιετικής Ένωσης στο Αφγανιστάν κατά τη διάρκεια του Σοβιετικο-Αφγανικού πολέμου 1979-1989.
Το πρωί, συναντάμε στο ξενοδοχείο τον Sergei που θα είναι ο οδηγός μας στο Τερμέζ. Ξεκινάμε λοιπόν με πρώτη επίσκεψη το Kampir Tepe που βρίσκεται 30 χλμ. έξω από την πόλη. Το Kampir Tepe θεωρείται ότι είναι η αρχαία πόλη «Αλεξάνδρεια η επί του Ώξου» που ίδρυσε ο Μ. Αλέξανδρος το 329 π.Χ. Πριν φτάσουμε, κάνουμε μια στάση για να δούμε την Stupa Zurmala, η οποία περιβάλλεται από χωράφια με βαμβακοκαλλιέργειες. Πρόκειται για έναν κυλινδρικό πύργο από ακατέργαστα τούβλα ύψους 12 μ., απομεινάρι της μεγαλύτερης βουδιστικής στούπας στην περιοχή. Χτίστηκε την εποχή της αυτοκρατορίας Κουσάν, τον 1ο με 2ο αιώνα μ.Χ. όταν ο Βουδισμός κυριαρχούσε στην Κεντρική Ασία.
Kampir Tepe
Συνεχίζουμε τη διαδρομή μας στην αρχαία πόλη Kampir Tepe, στην όχθη του ποταμού Amu Darya (Ωξος). Το φρούριο Kampir Tepe είναι από τους παλαιότερους αρχαιολογικούς χώρους στο Ουζμπεκιστάν, ο οποίος έχει δημιουργηθεί σε τρεις περιόδους. Την πρώιμη Ελληνιστική, στην Ελληνοβακτριανή και την Κουσάν εποχή. Το 2018 οι αρχαιολόγοι απέδειξαν πως εδώ βρισκόταν η θρυλική πόλη «Αλεξάνδρεια η επί του Ώξου».
Το συγκρότημα αποτελείται από μια κύρια ακρόπολη που περιβάλλεται από τάφρο και τείχη και ένα ανοχύρωτο προάστιο. Εκτός από κατοικίες εντοπίστηκαν και λιμενικά κτίρια, καθώς κάτω από την Ακρόπολη υπήρχε λιμάνι. Η πόλη άκμασε από την ίδρυσή της από τον Μ. Αλέξανδρο, το 329 π.Χ. έως τον 1ο αιώνα μ.Χ. Σήμερα, ο Amu Darya ρέει πέντε χιλιόμετρα νότια από την ερειπωμένη πόλη μέσα στο αφγανικό έδαφος.
Τα πολυάριθμα ευρήματα, καθώς και τα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά του αρχαίου χώρου υποδηλώνουν τη συνύπαρξη διαφόρων λατρειών και θρησκειών για αιώνες. Ζωροάστρες, βουδιστές, ειδωλολάτρες αρχαίων ελληνικών θεών και οπαδοί τοπικών λατρειών ζούσαν μαζί ειρηνικά. Έτσι δημιουργήθηκε και η ελληνοβουδιστική τέχνη. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν, που πολλοί αρχαιολόγοι χαρακτήρισαν το Kampir Tepe ως την Πομπηία της Κεντρικής Ασίας.
Fayaz Tepe
Συνεχίζουμε την επίσκεψή μας στο Fayaz Tepe. Πρόκειται για ένα βουδιστικό μοναστήρι που τα θεμέλια της τοποθεσίας του χρονολογούνται τον 1ο αιώνα μ.Χ. και με αιχμή των δραστηριοτήτων της τον 3ο-4ο αιώνα μ.Χ. Το Fayaz Tepe έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην εξάπλωση του βουδισμού, ο οποίος ξεκίνησε από την Ινδία κι έφτασε στο Τερμέζ στα τέλη του 1ου αιώνα μ.Χ. μετατρέποντας την πόλη σε κέντρο πρώιμου βουδισμού. Παράλληλα, την ίδια περίοδο, το Τερμέζ ήταν σημαντικός σταθμός των καραβανιών του Δρόμου του Μεταξιού, που πέρα από τη διακίνηση εμπορευμάτων, μεταφέρονταν ιδέες, πολιτισμοί και θρησκείες. Έτσι και ο βουδισμός ακολουθώντας τον Δρόμο του Μεταξιού, έφτασε στην Κίνα.
Kara Tepe
Απέναντι από το Fayaz Tepe, στα σύνορα με το Αφγανιστάν και σε απόσταση ενός χιλιομέτρου, βρίσκεται το Kara Tepe, ένα από τα παλαιότερα σωζόμενα βουδιστικά μοναστήρια σπηλαίων στον κόσμο, που εμφανίστηκαν τον 2ο αιώνα μ.Χ. Η τοποθεσία του βουδιστικού συγκροτήματος βρίσκεται σε στρατιωτική ζώνη μεταξύ Ουζμπεκιστάν και Αφγανιστάν και αυτό μας το θυμίζει συνεχώς η παρουσία ηλεκτρικού φράχτη και ο μεταλλικός στρατιωτικός πύργος ελέγχου. Γι’ αυτό τον λόγο η πρόσβαση δεν είναι πάντα δυνατή.
Εμείς όμως μπορέσαμε να την επισκεφθούμε. Η τοποθεσία περιλαμβάνει απομεινάρια βουδιστικών ναών με πολύχρωμες τοιχογραφίες μοναστηριών, κελιά σπηλαίων που χρησιμοποιήθηκαν ως τόποι ταφής και μια σειρά από πλίνθινα κτίρια. Το Kara Tepe βρισκόταν στην ακμή του 2ου και 3ου αιώνα μ.Χ.
Old Termez
Επιστρέφοντας στην πόλη, περνάμε από την τοποθεσία του Old Termez, μιας σημαντικής πόλης που άκμασε τον 1ο αιώνα π.Χ. και καταστράφηκε από τον στρατό του Τζένγκις Χαν τον 13ο αιώνα. Τον 15ο αιώνα κατασκευάστηκε το μαυσωλείο του Χακίμ αλ Τερμεζί, ενός λόγιου και μυστικιστή του Σούφι του 9ου αιώνα. Η τοποθεσία σήμερα είναι σημαντικός τόπος προσκυνήματος.
Το απόγευμα επιστρέφουμε στο Τερμέζ και πάμε στο αρχαιολογικό μουσείο, το οποίο στεγάζει μοναδικούς θησαυρούς ελληνοβουδιστικής τέχνης, με καθαρές ελληνικές επιρροές που διασώθηκαν από ελληνιστικές πόλεις της Κεντρικής Ασίας. Η ελληνοβουδιστική τέχνη, μας εξηγεί ο Sergei, γεννήθηκε από το ελληνικό υπόστρωμα, το οποίο προερχόταν από τα Ελληνο-Βακτριανά και Ινδο-Ελληνικά βασίλεια και την καθιέρωση, αργότερα, του βουδισμού στην Ινδία. Η επίσκεψή μας στο μουσείο ήταν πραγματικά ένα ταξίδι στον κόσμο της αρχαιολογίας.
Την επόμενη μέρα, καθώς πετάμε το απόγευμα για Τασκένδη, έχουμε το πρωινό ελεύθερο για να γνωρίσουμε το σύγχρονο Τερμέζ. Περπατώντας στην πόλη, έχεις την εικόνα μιας πόλης της Άγριας Δύσης, εξαιτίας της σταθερής ροής λαθραίων εμπορευμάτων και κοκαΐνης από το Αφγανιστάν, προς τα βόρεια και λαθρεμπόριο αλκοόλ από την αντίθετη κατεύθυνση, μέσω της «γέφυρας φιλίας» Αφγανιστάν-Ουζμπεκιστάν, πάνω από τον Amu Darya ποταμό.
Το Τερμέζ υπήρξε η βάση των στρατιωτικών επιχειρήσεων της Σοβιετικής Ένωσης στο Αφγανιστάν (Σοβιετικό-Αφγανικός πόλεμος 1979-1989) λόγω της επεκτατικής πολιτικής της Ρωσίας (Σοβιετικής και Τσαρικής) με πάνω από 100.000 σοβιετικά στρατεύματα να έχουν σταθμεύσει στο Τερμέζ. Τότε κατασκευάστηκε και η «γέφυρα φιλίας» μήκους 816 μέτρων.
Το 1989 οι σοβιετικές δυνάμεις αποχώρησαν ηττημένες, βάζοντας τέλος στη σύγκρουση. Θυμάμαι τη χαρακτηριστική φωτογραφία της αποχώρησης των στρατιωτικών δυνάμεων από τη «γέφυρα φιλίας» στις εφημερίδες εκείνη την εποχή, επισημαίνοντας ότι ο πόλεμος αυτός στάθηκε αφορμή της διάλυσης της Σοβιετικής Ένωσης.
Πριν φύγουμε για το αεροδρόμιο κάνουμε μια σύντομη βόλτα στο κλειστό παζάρι του Τερμέζ, πλημμυρισμένο με χρώματα και μυρωδιές από τη μεγάλη ποικιλία των εμπορευμάτων.
